آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
شب یلدا یا شب چله آخرین روز آذرماه، شب اول زمستان و درازترین شب سال است. ایرانیان باستان با باور به اینکه فردای شب یلدا با طلوع خورشید، روزها کمی بلندتر شده و تابش نور بیشتر خواهد شد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش خورشید نامیده و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند. کلمه یلدا به معنی ولادت، زایش و تولد است. از دوران باستان تاکنون ایرانیان بر این باور بودند که از فردای این شب، یعنی شب یلدا به دلیل بلندتر شدن طول روز و کاهش طول شب، تابش نور ایزدی افزایش می‌یابد و به همین دلیل این شب را شب زایش مهر و شب زایش خورشید می‌دانند. از غروب آفتاب 30 آذر تا طلوع آفتاب 1 دی را شب یلدا یا شب چله می‌گویند. این شب بلندترین شب سال است و پس از آن طول روز بلند و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود و ایرانیان چندین هزار سال است که این شب را تا طلوع آفتاب بیدار می‌مانند.
نور، روز و روشنایی خورشید، نشانه‌هایی از خداوند بود، در حالی که شب، تاریکی و سرما نشانه‌هایی از اهریمن!
مشاهده تغییرات مداوم شب و روز مردم را به این باور رسانده بود که شب و روز یا روشنایی و تاریکی در یک جنگ همیشگی به سر می‌برند. روزهای بلندتر، روزهای پیروزی روشنایی بود، در حالی که روزهای کوتاه‌تر، نشانه‌ای از غلبه تاریکی! بنابراین می‌توانیم به فرزندان خود بگوییم جشن شب یلدا جشنی است که از ۷ هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می‌شود، یعنی حدود ۷ هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه‌شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان، بلندترین شب سال است.
مراسم و آداب جشن
آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
در این شب فال گرفتن از اشعار زیبای کتاب حافظ نیز مرسوم است. می‌توانیم آماده کردن خوراکی‌های شب یلدا را به کمک کودکان‌مان انجام بدهیم، یعنی از آنها بخواهیم در دانه‌دانه کردن انارها ما را یاری کنند، سفره یا میز شب یلدا را بچینند و آماده کنند، یکی دو بیت یا غزل حافظ را حفظ کنند و بخوانند و مراسم یلدا را یاد بگیرند. باید تا جایی که می‌توانیم آنها را تشویق کنیم روش‌های مبتکرانه‌ای ابداع کنند تا یلدا را زیباتر و دلنشین‌تر کنند.
آیین‌های جشن شب یلدا
همان‌طور که گفته شد، یکی از آیین‌های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم، دیوان اشعار لسان‌الغیب را با نیت خاصی باز می‌کنند و فال دل خویش را از او طلب می‌کنند.
در برخی دیگر از شهرهای ایران نیز شاهنامه‌خوانی رواج دارد. بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌کند، اما همه اینها روش‌هایی است تا خانواده‌ها گرد یکدیگر آیند و بلندترین شب سال را با شادی به صبح برسانند.
در سراسر ایران زمین، جایی را نمی‌یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جزء آداب و شیوه آن نباشد.
در جاهای گوناگون ایران، از گونه‌های تنقلات و خوراکی‌ها به اقتضای شیوه زندگی مردم منطقه بهره برده می‌شود، اما معمولا هندوانه میوه‌ای است که هیچ‌گاه از قلم نمی‌افتد، زیرا شمار زیادی به این باورند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.
بسیاری از ایرانیان در شب یلدا به شب‌زنده‌داری می‌پردازند و برخی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می‌کنند.
آنها در این شب سفره‌ای آماده می‌کنند که بی‌شباهت به سفره هفت‌سین نوروز نیست.
انواع آجیل و تنقلاتی چون نخودچی، کشمش، حلوا شکری، رنگینک و خرما و میوه‌هایی چون انار و به ویژه هندوانه، خوراکی‌های این شب را تشکیل می‌دهند و این اطلاعاتی است که ما به عنوان مادر و پدر باید بدانیم و آن را به فرزندان‌مان نیز انتقال دهیم.
