آداب غــــذاخـــوردن در ژاپــــن
آداب و رسوم غذا خوردن در ژاپن بسيار زياد و از قدمت ديرينه‌اي برخوردار است و امروزه نيز مردم ژاپن همچنان بيشتر اين آداب را به جا مي‌آورند.
خوردن و آشاميدن
مردم ژاپن هنگام خوردن هر وعده‌ي غذايي، قبل از شروع، عبارتي را بر زبان مي‌آورند كه در واقع به معناي شكرگزاري است. عبارت اين است:
ee-ta-da-key-mas!
ژاپني‌ها پس از تمام كردن غذاي خود نيز عبارتي را مي‌گويند كه به معني تشكر از ميزبان و يا هر فرد ديگري است كه غذاي خوشمزه‌اي براي آن‌ها آماده كرده است:
Go-chi-so-sama de-shita!
پاك كردن بشقاب غذا، به طوري كه هيچ غذايي در بشقاب غذا باقي نماند، كاري كاملاً مودبانه به حساب مي‌آيد و به بچه‌ها نيز از همان اوان كودكي ياد داده مي‌شود كه غذاي خود را تا آخر بخورند تا غذاي اضافه در ظرف غذاي‌شان باقي نماند. در فرهنگ ژاپن، غذا كشيدن به مقدار زياد در بشقاب و باقي ماندن بقيه‌ي آن، كاملاً به دور از ادب و نزاكت است. همچنين، غذا بايد با دهان بسته جويده و خورده شود.
در دست گرفتن كاسه‌ي سوپ يا برنج و نزديك كردن آن به دهان هنگام خوردن، به طوري كه غذا نريزد، كاملا قابل قبول است. همچنين، هرت كشيدن بعضي از غذاها مانند سوپ و يا غذاهاي خاصي كه حاوي رشته‌‌هاي باريك و ريز (noodle) هستند، در ژاپن پذيرفته شده است؛ اگرچه در بسياري از كشورها اين امر نوعي بي‌نزاكتي محسوب مي‌شود!
برنج معمولاً يكي از اقلام پرمصرف موادغذايي در ژاپن به شمار مي‌آيد و اغلب به صورت ساده و يا مخلوط با مواد ديگر خورده مي‌شود. مصرف برنج در ژاپن بيش از 2000 سال قدمت دارد و از موادغذايي اصلي و مهم در اين كشور مي‌باشد. با وجود تغييرات زيادي كه در الگوهاي غذايي مردم ژاپن طي دهه‌هاي اخير رخ داده و ميزان مصرف برنج تا حدي كمتر شده است، اما اين ماده‌ي غذايي همچنان يكي از مواد بسيار مهم و پرمصرف در ژاپن امروزي به شمار مي‌آيد. معمولاً يك كاسه برنج پخته‌شده در اكثر وعده‌هاي غذايي وجود دارد. حتي در وعده‌ي صبحانه برنجي كه با تخم‌مرغ خام و سويا سس تركيب شده، خورده مي‌شود!
لوبياي سويا نيز يكي از اقلام مهم در آشپزي مردم ژاپن است و از لوبياي سويا محصولات بسيار متنوعي با نام‌هاي مختلف گرفته مي‌شود كه يكي از اين محصولات «توفو» مي‌باشد. توفو نوعي پنير است كه از شير سويا تهيه مي‌شود. مردم ژاپن اغلب از اين پنير در تهيه‌ي غذاهاي خود استفاده مي‌كنند و معمولا آن را در سوپ‌ها و يا آب‌گوشت‌ها مي‌ريزند. اين پنير به اشكال مختلف (سرخ شده و يا تفت داده شده) نيز مصرف مي‌شود.
صدها نوع ماهي مختلف كه از اقيانوس، دريا، درياچه و رودخانه گرفته مي‌شود، در تهيه‌ي غذاهاي ژاپني به كار مي‌رود. ژاپني‌ها ماهي را به شكل خام، بخارپز، آب‌پز، و يا گريل شده مي‌خورند. در ژاپن سويا سس، مصرف زيادي دارد؛ به اين صورت كه آن را درون ظرف‌هاي بسيار كوچكي ريخته و مواد غذايي را داخل اين سس زده و مي‌خورند و هرگز سويا سس را بر روي غذاي خود مثلاً برنج و يا غذاهاي ديگر نمي‌ريزند.
در فرهنگ مردم ژاپن، خوردن (اعم از غذا يا هر چيز ديگر) در حال راه رفتن در كوچه و خيابان، كاملاً بي‌ادبي محسوب مي‌شود و حتي در مكان‌هاي عمومي مانند مترو، ترن نيز بي‌نزاكتي است.
obento: به غذايي كه مادر در منزل تهيه مي‌كند و آن را با سليقه‌ي خاصي در ظرف غذاي مخصوص قرار مي‌دهد تا كودك با خود به مهدكودك ببرد، «obento» مي‌گويند. مادران بايد نهايت سليقه و دقت را در آماده كردن اين غذا و نحوه‌ي قرار دادن آن در ظرف مخصوص غذا به كار ببرند! آن‌ها بايد غذاهايي را براي كودك خود آماده كنند كه مطمئن هستند كودك آن را دوست دارد و مي‌خورد و چيزي در ظرف غذا باقي نمي‌ماند كه بي‌نزاكتي محسوب شود! از آن‌جايي كه ظاهر و آراستگي و تزئين غذا در ژاپن مهم است، مادر بايد تمام تلاش خود را به كار گيرد تا غذاهايي را كه براي كودك آماده مي‌كند و در ظرف غذاي مخصوص مي‌گذارد، حداكثر آراستگي و جذابيت ظاهري را داشته باشد تا كودك را تشويق به خوردن آن كند. ممكن است در يك ظرف غذاي مخصوص كودك، شش تا هفت نوع غذاي مختلف، البته به ميزان كم از هر كدام، ديده شود كه هر چه اين غذاها آراسته‌تر بوده و با دقت بيشتر آماده شده باشد، سليقه‌ي مادر كودك را نشان مي‌دهد!
اين دقت و وسواس نه تنها در آماده كردن غذاي كودك ديده مي‌شود، بلكه در تهيه‌ي غذا براي جوانان و بزرگسالان نيز وجود دارد؛ البته نه به اندازه‌ي غذاي كودك. عموماً غذا بردن به محل كار، مدرسه و يا مهدكودك در كشور ژاپن رايج است.
غذاهاي آماده
زماني كه در ژاپن به رستوران مي‌رويد، ابتدا به مشتريان حوله كوچك و مرطوبي به نام «oshibori» داده مي‌شود تا دستان خود را با آن پاك كنند. اين حوله‌ي مرطوب در تابستان‌ها خنك و در زمستان‌ها گرم مي‌باشد. پاك كردن گردن و صورت با اين دستمال بي‌ادبي محسوب مي‌شود؛ اگرچه بعضي افراد در مكان‌هاي غيررسمي‌تر اين كار را انجام مي‌دهند. مردم ژاپن زماني كه از خلال دندان استفاده مي‌كنند، جلوي دهان خود را با دست ديگر مي‌گيرند. فين كردن بيني در مكان‌هاي عمومي كاملاً بي ادبي است؛ به ويژه در رستوران‌ها هرگز نبايد از دستمال‌هاي پارچه‌اي براي پاك كردن بيني و يا فين كردن استفاده كرد!
درژاپن رستوران‌هاي زنجيره‌اي كه غذا هاي آماده و سريع ارائه مي‌دهند، همچنين دكه‌هايي براي فروش غذاهاي آماده ژاپني در ايستگاه‌هاي مترو و يا خيابان‌ها وجود دارد. يكي از اغذيه‌فروشي‌هاي زنجيره‌اي كه در آماده كردن غذاهاي ژاپني سرعت عمل زيادي دارد و با تركيب دو روش سنتي و مدرن غذاهاي ژاپني سريع و آماده‌ي تحويل مي‌دهد، «Kaitenzushi» مي‌باشد. در ژاپن به هر غذايي كه سريع و آسان آماده مي‌شود، (Fast Food) مي‌گويند.
«Sushi» يكي از غذاهاي سريع و آماده‌ي ژاپني است كه به روش‌هاي مختلفي تهيه مي‌شود و ژاپني‌ها بيشتر از آن استفاده مي‌كنند و آن را همراه مواد مياني مثل گوشت يا ماهي پخته‌شده، سرخ‌شده و يا خام مي‌خورند. در ژاپن مصرف ماهي خام بسيار رايج است. «Sushi» از برنج كه به شكل كوفته درآمده و داخل آن با گوشت و يا نوعي ماهي پرشده، تشكيل شده است. ژاپني‌ها جلبك دريايي هم زياد مي‌خورند. خوردن «Sushi» نيز آدابي دارد كه بايد رعايت شود؛ مثلاً كوفته‌ي «Sushi» را بايد كاملاً داخل دهان گذاشت و از گاز زدن آن خودداري كرد. فراموش نكنيد كه در ژاپن بايد تمام غذاي خود را كامل بخوريد و چيزي در بشقاب باقي نماند.
چوب‌هاي غذاخوري
آداب نانوشته و سنتي ويژه‌اي براي استفاده از چوب‌هاي غذاخوري در فرهنگ و مردم ژاپن وجود دارد. استفاده از اين چوب‌ها ابتدا در چين مرسوم شد و سپس به كشور ژاپن نيز سرايت كرد.
هرگز از چوب‌هاي غذاخوري براي منتقل كردن غذا از يك بشقاب به بشقاب فرد ديگر استفاده نكنيد، بلكه غذا را با چوب‌هاي خود داخل ظرف كوچك‌تري ريخته و به طرف مقابل اجازه دهيد تا با چوب‌هاي غذاخوري خودش آن را از داخل بشقاب كوچك‌تر بردارد. هرگز با اين چوب‌ها به كسي اشاره نكنيد و يا آن را دائما در دست خود نچرخانيد؛ زيرا بي‌نزاكتي محسوب مي‌شود. پس از تمام كردن غذاي خود، هرگز اين چوب‌هاي غذاخوري را به طور افقي روي كاسه‌ي برنج خود قرار ندهيد؛ زيرا اين كار در مراسم عزاداري و تدفين مردگان رسم است.
اين چوب‌ها را در كنار بشقاب غذاي خود بگذاريد! در ژاپن براي خوردن سوپ نيز معمولاً از قاشق استفاده نمي‌شود و بايد آن را هُرت كشيد و مواد داخل سوپ را با همين چوب‌هاي غذاخوري خورد! اگر تاكنون از اين چوب‌هاي غذاخوري براي خوردن غذا استفاده نكرده‌ايد، به تمرين زيادي نياز داريد تا نحوه‌ي گرفتن آن‌ها را در دست خود ياد بگيريد.
اگر چند بار با اين چوب‌ها غذا بخوريد، به آن‌ها عادت كرده و به راحتي مي‌توانيد غذاي خود را با آن‌ها ميل كنيد. اين چوب‌ها را بايد بين دو اگشت شست و سبابه (اشاره) گرفت و با انگشت مياني به آن حركت داد.
آداب نوشيدن
زماني كه به مهماني دعوت مي‌شويد، اجازه دهيد كه ميزبان براي شما نوشيدني بريزد و اگر به رستوران مي‌رويد و با چند نفر همراه هستيد، هرگز براي خودتان نوشيدني نريزيد، زيرا در بين ژاپني‌ها مرسوم است كه هر فرد براي ديگري نوشيدني مي‌ريزد. پس شما براي ديگران نوشيدني بريزيد و ديگران نيز براي شما! اگر ديديد كه ليوان فرد همراه شما خالي شده، بطري را برداريد و ليوان وي را مجدداً پر كنيد و اگر نمي‌‌خواهيد مجدداً نوشيدني بخوريد، ليوان خود را كاملا خالي نكنيد؛ زيرا اگر خالي شود مجدداً پر خواهد شد!
انعام دادن
در رستوران‌هاي ژاپني دادن انعام مرسوم نيست؛ بنابراين كسي توقع انعام گرفتن ندارد! در حالي كه در اكثر كشورهاي غربي دادن انعام در رستوران‌ها و همچنين تاكسي، هتل‌ها و ساير خدمات مرسوم است. در بيشتر موارد، كسي كه شما را به رستوران دعوت كرده، صورتحساب را پرداخت مي‌كند.
البته بهتر است شما هم براي پرداخت صورتحساب تعارف كنيد؛ اگرچه ميزبان قبول نمي‌كند و در نهايت خود صورتحساب را مي‌پردازد و شما بايد از وي تشكر كنيد.
