سس یکی از چاشنی‌های محبوب غذاهاست که در سراسر دنیا طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده است. این نوع چاشنی به تنهایی مورد استعمال قرار نمی‌گیرد و در حقیقت به‌صورت مایع و یا نیمه جامد برای افزودن طعمی هر چه دلچسب تر و ظاهری زیباتر به غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از سس‌ها آماده هستند و برخی دیگر را می‌توان به روش‌های خانگی تهیه نمود.
سس سالاد
سس سالاد - (Salad Dressing) امولسیون پایدار غلیظی است که از روغن نباتی، تخم‌مرغ با زرده تخم‌مرغ و یک ماده اسیدی تهیه میشود و به‌عنوان چاشنی انواع سالاد، مرغ سرد و انواع ساندویچ‌های سرد استفاده می‌گردد. حدود 40 الی 50 درصد روغن دارد و چند ماده دیگر مانند برگ‌های سبز و معطر به همراه سس مایونز، روغن‌زیتون، ماست و خامه‌ترش، سرکه، آب‌لیمو، نمک، شکر، ادویه، شیر، خردل، نشاسته، صمغ و افزودنی‌های مجاز هم به آن اضافه می‌کنند. این سس علاوه بر اینکه طعم سبزیجات معطر را به خود گرفته و این رایحه به خورد سس رفته است، می‌تواند طعم سالاد شما را بهتر و خوشمزه‌تر کند.
سس سالسا
سس سالسا، یکی از چاشنی‌های مزه دهنده به غذاست. این نوع سس (معمولاً تند) رایج در منطقه آمریکای لاتین می‌باشد که آن را جزو سس‌هایی که پخته نمی‌شوند، دسته‌بندی می‌کنند. اصل واژه سالسا، اسپانیایی است که خود ریشه‌ی لاتین دارد و به معنای سس می‌باشد. سس‌های سالسای معروف عبارتند از:
سالسای سرخ (روخا): نوعی سس قرمزرنگ است که در تهیه آن از ادویه‌جات مرسوم مردم مکزیک و آمریکای جنوب شرقی استفاده می‌کنند. سس روخا را معمولاً از گوجه‌فرنگی، فلفل تند، پیاز و سیر تهیه می‌کنند.
سالسای خام (کرودا): نوعی سس خام است که در تهیه آن از گوجه‌فرنگی، پیاز و فلفل نپخته و دیگر مواد زبر خام استفاده میشود.
سالسای سبز (ورده) :نوعی سس سبزرنگ است که از پوست گوجه‌فرنگی (معروف به توماتیلو) تهیه میشود. سس‌هایی که با پوست گوجه‌فرنگی تهیه می‌شوند را معمولاً می‌پزند.
سالسای وحشی (براوا :(از این سس روی قاچ‌هایی از سیب‌زمینی استفاده می‌کنند. این نوع سس معمولاً مخلوطی از سس مایونز و سس تاباسکو می‌باشد.
سس سالسا انواع دیگری هم دارد... که برخی از آنها را با نعناع، آناناس و یا انبه تهیه می‌کنند. این سس به‌عنوان چاشنی همراه با انواع اسنک‌ها خصوصاً ترتيلا و انواع ساندویچ گرم، برگرها، استيك و جهت طعم دار كردن خمير پيتزا استفاده می‌گردد. سالسا برای افرادی که به گوجه‌فرنگی و فلفل حساسیت دارند مناسب نمی‌باشد.
سس چیلی
سس چیلی یا همان سس تند: بیش از هزاران سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرد و از 6000 سال پیش در منطقه مکزیک، آمریکای مرکزی و جنوبی مرسوم بوده است و با ورود اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها به این منطقه در سراسر اروپا، آفریقا و آسیا مورد استفاده قرار گرفت.
سرطان پانکراس یکی از شایع‌ترین سرطان‌های مهاجم در آمریکا و عامل مرگ بسیاری از افراد بیمار است. در تحقیقات آمده است که capsaicin که در فلفل چیلی (قرمز) وجود دارد و عامل تندی این فلفل است در آپوپتور و مرگ سلول‌های سرطانی پانکراس نقش بسزایی دارد. البته از آنجایی که تعادل در مصرف تمام مواد غذایی مهم است بهتر است از مصرف بیش از حد چیلی و سس آن پرهیز شود. از اجزای دیگر سس چیلی، گوجه‌فرنگی است که فواید آن و آنتی‌اکسیدان‌های آن ذکر گردید.
یکی دیگر از فرآورده‌های گوجه‌فرنگی سس چیلی است: سس تندی که از گوجه‌فرنگی، سیر، پیاز، فلفل، سرکه، شکر و نمک تهیه میشود. فرمول آن تقریباً شبیه کچاپ است، با این تفاوت که به‌جای پوره گوجه‌فرنگی که در تهیه کچاپ استفاده میشود، در سس چیلی، از گوجه‌فرنگی که پوست آن گرفته شده و خرد شده باشد، استفاده می‌گردد. البته بعضی از تولیدکنندگان مقدار شکر و پیاز آن را بیشتر از سس کچاپ به کار می‌برند و بعضی از سازندگان نیز فلفل بیشتری به آن می‌افزایند، تا تندی آن بیشتر شود.
سس سویا
نوعی سس تخمیر شده است که از سویا، غلات برشته شده، آب و نمک تهیه میشود. معمولاً در غذاهای آسیایی از این نوع سس استفاده میشود، اگرچه سس سویا انواع مختلفی دارد اما تمام آنها شورمزه و قهوه‌ای‌رنگ هستند و برای مزه دار کردن غذا، هنگام پخت و یا سر میز غذاخوری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سس اولین بار در کشور چین تهیه شد، اما امروزه در سراسر قاره آسیا به‌خصوص، کشور ژاپن و حتی در دیگر نقاط دنیا از آن استفاده میشود. البته سس سویایی که مردمان ژاپن در تهیه غذا به کار می‌برند با سس سویای چینی بسیار متفاوت است.
سس سویا معمولاً شور است و استفاده از آن برای برخی افراد مناسب نیست. طی تحقیقات به عمل آمده، SPS یا shoyu polysaccharides که در اثر تخمیر در سس سویا به وجود میآید یک ماده قوی آنتی‌آلرژیک است، بنابراین به دلیل خاصیت ضد آلرژیک و هیپو آلرژنسیتی در افراد دارای آلرژی توصیه به مصرف این چاشنی شده است.
این سس در اصل به خاور دور متعلق است و در آشپزی آسیایی کاربرد فراوان دارد. برای عمل آوردن سس سویا نوعی قارچ و باکتری مخصوص در مخلوط دانه سویا و آب و نمک پرورش می‌دهند ولی در بعضی روش‌های تولید انبوه، به صورت مصنوعی و با استفاده از پروتئین سویا ساخته میشود که به دلیل وجود مواد شیمیایی خاص برای سلامتی مضر است. سس سویا را باید دور از نور مستقیم نگهداری کرد تا فاسد نشود. سس سویا ۱۰ برابر آب انگور مواد آنتی‌اکسیدان (ضد سرطان) دارد و باکتری اسید لاکتیک (از باکتری‌های مفید) در آن به مقدار زیاد وجود دارد. سس سویا از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی جلوگیری می‌کند و برای درمان بعضی حساسیت‌ها مفید است. سس سویا نسبت به سس‌های دیگر بهتر است و مصرفاش به همه افراد و گروه‌های سنی توصیه میشود زیرا عامل چربی در این سس دیده نمی‌شود. وقتی سس سویا با غذا مصرف میشود، چون دیگر نیازی به افزودن نمک به آن ماده غذایی نیست، این یک نکته مثبت به حساب میآید. سس سویا را روی سالاد، جوانه گندم، غذاهای چینی، گوشت، انواع پلوها و حتی پیتزا می‌ریزند اما مصرف آن با گوشت (به‌خصوص ماهی و میگو) یا خوراک‌هایی که نیاز به افزودن نمک دارند، بهتر از مصرف آن همراه با سالاد است؛ به‌خصوص اگر از نمک زدن به غذا نیز اجتناب شود. جایگزین کردن نمک سویا به‌جای نمک آشپزخانه یک عادت غذایی مناسب تلقی میشود؛ به‌ویژه اگر بیماری مانند فشارخون گریبانتان را گرفته باشد.
سس تارتار
سس تارتار یک سس سفید غلیظ می‌باشد که از سس مایونز درست میشود. سس مایونز با خیار شور، جعفری تازه، ترخان، آب لیموترش و پیاز که به‌خوبی خرد شده باشند مخلوط میشود. می‌توان به آن خردل اضافه کرد. از آن به‌وفور برای طعم دادن به غذاهای دریایی استفاده میشود. به سس مایونز آن می‌توان ادویه‌های آماده اضافه کرد. برای افزودن طعم به آن می‌توان پوست لیموی تازه (لیموی زرد) کمی در آن رنده کرد. نام سس از تارتارها که مردمی ترک زبان در روسیه می‌باشند گرفته شده است. در حقیقت این سس توسط فرانسوی‌ها اختراع شده است که آن را به‌عنوان چاشنی با استیک تارتار سرو می‌کردند. از این نوع سس برای چاشنی انواع خوراکهای ماهی، به‌خصوص ماهی و سیب‌زمینی سرخ‌کرده استفاده میشود. از اجزای اصلی سس مایونز روغن‌زیتون است که یک آنتی‌اکسیدان طبیعی می‌باشد. سس تارتار را با انواع غذاهای‌گوشتی به‌ویژه غذاهای دریایی میل کنید. این سس با طعم عالی خود باعث میشود که خیلی بوی ضخم غذاهای دریایی را احساس نکنید و از غذایتان چند برابر لذت ببرید. این سس در کنار میگوی پفکی یک غذای کم نظیر را تشکیل می‌دهد.
سس هزار جزیره
سس هزار جزیره یک سس آمریکایی است که نام خودش رو از محلی به نام «هزار جزیره» در مرز بین کانادا و آمریکا در رودخانه سنت لارنس گرفته است و ظاهراً نخستین بار این سس در همین منطقه ساخته شده و بعد هم در سراسر آمریکا توزیع گردیده. بر اساس اولین طرز تهیه سس هزار جزیره که در سال 1900 دریک کتاب آشپزی در نیواورلئان منتشر شد، این سس ترکیبی از:
سس مایونز، روغن‌زیتون، تخم‌مرغ، آب‌لیمو، آب‌پرتقال، سس خردل، سرکه، خامه، پوره گوجه‌فرنگی، سس فلفلی تاباسکو، سیر، جعفری و سس کچاپ تهیه می‌شده است؛ البته این روزها ترکیب سس هزار جزیره خیلی تغییر کرده است. این سس در دسته سس‌های سرد قرار می‌گیرد و برای طعم دادن به انواع سالاد استفاده می‌شد و هم به‌عنوان یک چاشنی برای ساندویچ‌ها و خوراکهای سرد مورد توجه قرار گرفته است. ین سس به‌طور کاملاً شگفت‌آوری کم‌کالری بوده و فاقد روغن است.
