گلوتن پروتئینی است که در گندم و جو یافت می شود که 75 تا 85 درصد از کل پروتئین موجود در گندم نان است. این ماده باعث کش آمدن خمیر و ترد شدن بافت فراورده نهایی می گردد. ریشه کلمه گلوتن کلمه لاتینی «گلوتن» به معنای «چسب» می باشد. گلوتن ترکیبی پروتئینی است که از غذاهای فرآوری شده از گندم و سایر غلات مرتبط به آن از جمله چاودار و جو بدست می آید. گلوتن ترکیبی از دو گلیکوپروتئین گلیادین gliadin و گلوتلین glutelin می باشد که متصل با نشاسته در اندوسپرم (بافت تغذیه‌ای اطراف جوانه) بسیاری از غلات علوفه‌ای حضور دارند. گلیادین (از پروتئین های پرولامینی prolamins می باشد) و گلوتلین حدود ۸۰٪ محتوای پروتئینی دانه گندم را تشکیل می دهند. (گلیادین محلول در الکل است و گلوتنین فقط در باز و اسیدهای رقیق محلول می‌باشد).
گلوتن چیست
دلایل خشک شدن نان/ علت ور نیامدن خمیر نان
پایین بودن کیفیت نان دلایل زیادی دارد که از آن جمله می توان به بی‌کیفیت بودن آرد و رعایت نکردن استانداردهای تولید در کارخانه های آردسازی عنوان شود. آرد گندم حاوی گلوتن و پروتئین است که به نان ساختار می دهد. میزان زیاد ملاس، شکر قهوه ای، میوه و آب میوه حاوی اسیدها مانع فعالیت گلوتن می شود. محتوای گلوتن نان احتمالاً بعلت جذب آب در روندآبگیری، بعنوان یکی از عوامل بیات شدن نان مورد توجه می باشد.
وجود گلوتن بر نرمی و کش آمدن بافت محصول نهایی تأثیر دارد.وقتی آرد با آب مخلوط می شود، پروتئین‌های گلوتن شبکه‌ای چسبناک تشکیل می‌دهند که از نظر استحکام شبیه چسب است. خاصیت چسب‌مانند گلوتن باعث کشسان شدن خمیر می‌شود و به نان این قابلیت را می‌دهد تا هنگام پختن، پُف کند. گلوتن به نان بافتی قابل جویدن و خوب می دهد.
اضافه کردن گلوتن به آرد
گلوتن، بصورت خشک و آسیاب شده به خمیر افزوده شود، و باعث افزایش ثبات سختاری نان شده و نان را قابل جویدن می کند. در صنعت برای اینکار ماشین های همزن وجود دارد. در محصولاتی که پروتئین کمی دارند گلوتن نقش مکمل پروتئینی را نیز بازی می‌کند. به طور کلی، سطح گلوتن بالاتر با مقادیر بالاتری از پروتئین به طور کلی در ارتباط است. خمیری که به آن گلوتن اضافه شده باید بخوبی ورز داده شود تا به حداکثر اندازه خود پف کند.
نحوه تولید گلوتن
پروتئین گندم است که دارای خاصیت چسبندگی و انعطاف پذیری ویژه ای می باشد و از خمیر آرد گندم تهیه می شود. پس از شستشوی توده خمیر با آب، نشاسته موجود در آن خارج شده و شبکه پروتئینی کمپلکسی شامل (گلوتئین، گیادین و مزونین) تشگیل میگردد. این پروتئین به وسیله ماشین تفکیک کننده و با شستشو و غربال کردن مداوم توده خمیربدست می آید. این ماده پس از خشک شدن بصورت پودر کرم رنگ روشن و یا قهوه ای مایل به زرد با مزه خنثی عرضه می گردد.
کاربرد های گلوتن
کاربرد گلوتن محصولات پخت و آرد
• به تاخیر انداختن بیاتی نان بعلت جذب آب در روند آبگیری
• با توجه به کیفیت آرد و نوع محصول تولیدی، مقدار پیشنهادی بین 3 تا 4 درصد وزن آرد می باشد.
• حجیم کردن نان بوسیله ی به دام انداختن گازهای حاصل از تخمیر
• نرمی و کش آمدن بافت محصول نهایی
• ایجاد بافت یکدست و الاستیسیته مناسب قرص نان
• ایجاد خاصیت کشسانی در محصولات جویدنی نظیر پیتزا ( گلوتن در خمیر پیتزا جهت ایجاد حجم مناسب و تخلخل بیشتر بافت بکار می رود)
• ارتقاء محتوای پروتئینی محصول و غنی سازی پروتئین آرد
• غنی‌سازی آرد ماکارونی و رشته سوپ
• بهینه کردن رنگ پوسته نان
• بهینه سازی طعم نان
• سریال‌های صبحانه و رشته آش
سایر کاربردهای گلوتن
• گلوتن گرفته شده از گندم هنگامی که در آبگوشت پخته شود مقداری از آب و مزه آن را بخود می‌گیرد و بافت سفتی پیدا می‌کند و از این رو، در تولید محصولات شبه گوشت مرغ، اردک، خوک، ماهی و گوساله کاربرد دارد. (نمونه عکس پایین)
• بعنوان تثبیت کننده در تولید انوع بستنی و سس کچاپ استفاده می شود.
• در ساخت آبجو و سس سویا نیز میتوان از این محصول استفاده کرد.
• در تهیه آمینو اسیدها و آدامس به عنوان مواد فعال عمل کرده و در مواد پاک کننده بکار می رود.
• گرید صنعتی این محصول در صنایع چسب و کارتن سازی در مواد دارویی ، باند و یا پارچه های تنظیف به کارمی رود.
