مهندس مسيح انصاري -كارشناس ارشد صنايع غذايي
در منزل، آشپزخانه يكي از مكانهايي است كه ما روزانه وقت زيادي را در آن سپري مينماييم؛ زماني براي تميز و پاكيزه كردن و زماني هم براي پخت و پز. با اين همه شايد هيچگاه ارزيابي دقيقي از ميزان تلاشهاي خود به ويژه در رابطه با ايمني مواد غذايي (كه ارتباط مستقيمي با سلامت اعضاء خانواده دارد) نداشتهايم. به طور كلي ايمني غذا در منزل حول سه محور اصلي نگهداري، آماده سازي و پختن غذا ارزيابي ميگردد كه عملكرد ما در رابطه با هر كدام از اين سه محور بايد مدنظر قرار گيرد. بر اين اساس در زير سوالاتي مطرح شده كه ميتواند به شما يادآوري كند نكات مربوط به ايمني غذا را تا چه حد به طور علمي و عملي رعايت ميكنيد و ميزان خطرپذيري اعضاء خانواده در رابطه با بيماريهاي ناشي از مصرف مواد غذايي آلوده چقدر است.
سوالات:
دمای یخچال شما بر روی چه درجهای است؟
الف- 50 درجه فارنهایت یا 10 درجه سانتیگراد.
ب- 41 درجه فارنهایت یا 5 درجه سانتیگراد.
ج- نمیدانم، زیرا هرگز به آن توجه نكردهام.
آخرین بار كه باقیمانده غذای پخته شده داشتید و یا باقیمانده مواد غذایی پخته شده حاوی گوشت قرمز، مرغ یا ماهی بود ، با آن چه كردید؟
الف- ابتدا آن را در دمای اتاق سرد نمودم و سپس به یخچال منتقل كردم.
ب- بعد از اینكه غذا خوردیم، آن را فورا در یخچال قرار دادم.
ج- آن را برای یك شب و یا مدت طولانیتر در دمای اتاق قرار دادم.
آخرین بار، چه زمانی لولههای رابط (اتصالات)، مجرا و لوله فاضلاب سینك آشپزخانه منزل را ضدعفونی نمودید؟
الف- شب گذشته.
ب- چند هفته قبل.
ج- به خاطر نمیآورم.
اگر در منزل از یك صفحه (تخته)برش برای بریدن گوشت، مرغ و ماهی خام و نیز سایر مواد غذایی استفاده میكنید، پس از استفاده، چگونه آن را تمیز میكنید؟
الف- از آن به همان صورت، برای سایر مواد غذایی استفاده میكنم.
ب- با یك دستمال پارچهای نمدار، سطح صفحه (تخته) برش را پاكیزه میكنم.
ج- آن را با آب گرم و صابون میشویم.
د- با آب گرم و صابون تخته (صفحه) برش را شستشو میدهم و با یك محلول سفید كننده كلرین آن را ضدعفونی میكنم.
آخرین بار كه همبرگر داشتید، چگونه آن را تهیه كردید؟
الف- به صورت نیمپز پخته شده بود (پخت همبرگر در دمای 140 درجه فارنهایت یا60 درجه سانتیگراد).
ب- در حد متوسط پخته شده بود (پخت همبرگر در دمای 160 درجه فارنهایت یا71 درجه سانتیگراد).
ج- به طور كامل پخته شده بود (پخت همبرگر در دمای 170 درجه فارنهایت یا76 درجه سانتیگراد).
آخرین بار كه برای درست كردن شیرینی، خمیر تهیه كرده بودید، خمیر چگونه بود؟
الف- از تخممرغ خام تهیه شده بود و من مقداری از آن را تست كردم.
ب- با تخممرغ خام و سرد شده تهیه شده بود و سپس من مقداری از آن را تست كردم.
ج- از فروشگاه خریداری شده بود و من مقداری از آن را تست كردم.
د- پخته شده بود و سپس من مقداری از آن را تست كردم.
پیشخوان و سطوحی از آشپزخانه را كه در ارتباط با مواد غذایی است، چگونه تمیز میكنید؟
الف- با آب.
ب- با آب گرم و صابون
ج- با آب گرم و صابون و سپس مواد سفید كننده
د- با آب گرم و صابون و سپس مواد ضدعفونی كننده تجاری.
برای شستن بشقابها و سایر ظروف در منزل، چه میكنید؟
الف- ظرفها را با دست یا ماشین ظرفشویی میشویم و خشك میكنم.
ب- ظرفها را چند ساعت در سینك میگذارم تا خیس بخورند و سپس با صابون در همان آب میشویم.
آخرین بار كه به گوشت خام، مرغ یا ماهی دست زدید، دستهایتان را چگونه تمیز كردید؟
الف- با یك حوله تمیز كردم.
ب- با آب لوله (سرد، گرم و یا ولرم) شسته و آبكشی نمودم.
ج- با صابون و آب ولرم شسته و آبكشی نمودم.
عمل دیفراست گوشت، مرغ و ماهی منجمد را چگونه در منزل انجام میدهید؟
الف- آنها را در پیشخوان آشپزخانه قرار میدهم.
ب- آنها را در یخچال میگذارم.
ج- برای این كار از مایكروویو استفاده میكنم.
برای خرید ماهی تازه چه میكنید؟
الف- فقط ماهی سرد شده یا منجمد شده میخرم.
ب- آن را فورا به منزل میبرم و در یخچال قرار میدهم.
ج- گاهی آن را از یك ماهیگیر محلی میخرم.
چه افرادی باید بیشتر دقت كنند كه ماهی خام نخورند؟
الف- بیماران دیابتی
ب- افراد مبتلا به عفونت HIV (ایدز)
ج- افراد مبتلا به سرطان
د- بیماران كبدی.
پاسخها:
1- یخچالها باید بر روی دمای 40 درجه فارنهایت و یا 5 درجه سانتیگراد یا كمتر تنظیم شوند. اگر شما جواب (ب) را انتخاب كردهاید، به خودتان 2 امتیاز بدهید.
بعضی از مردم به اهمیت حفظ دمای مناسب یخچال آگاهند. در برخی دیگر از خانوادهها دمای یخچال روی 50 درجه فارنهایت و یا 10 درجه سانتیگراد قرار دارد. به همین دلیل قرار دادن یك دماسنج در یخچال و یا فریزر در هر زمانی مورد نیاز است. در صورت نیاز، پیچ كنترل دمای یخچال را تنظیم نمایید.
دمای 5 درجه سانتیگراد یا كمتر در یخچال مهم است، زیرا سبب كند شدن رشد اكثر باكتریها میشود. در غیر این صورت به دلیل تكثیر و رشد باكتریها، با مصرف اینگونه مواد غذایی احتمالا بیمار خواهید شد.
حفظ دمای 0 درجه فارنهایت و یا 18- درجه سانتیگراد در فریزر سبب توقف رشد باكتریها میشود، اگرچه این دما باعث كشته شدن تمام باكتریهای موجود نمیشود.
2- جواب (ب)، بهترین جواب است و اگر آن را انتخاب كردهاید، به خودتان 2 امتیاز بدهید.
غذاهای گرم را باید بعد از 2 ساعت بعد از زمان پختن كه طی این 2 ساعت خنك نیز میشوند، در یخچال سرد كرد. ابتدا غذا را به مقادیر كوچك تقسیم كنید. سپس آنها را در ظروف كم عمق قرار دهید تا به سرعت سرد شوند. یادتان باشد یخچال و فریزر را بیش از حد پر نكنید، زیرا هوای سرد باید در یخچال جریان داشته باشد تا ایمنی موادغذایی حفظ شود، البته چنانچه غذایی بیش از 2 ساعت در دمای اتاق قرار گرفت آن را نگهداری نكنید و دور بریزید. حتی آن را تست هم نكنید، زیرا مصرف مقدار كم غذای آلوده نیز میتواند باعث بیماری شود. ضمنا باقیمانده غذایی را كه در یخچال قرار دادهاید، باید در طی زمان معینی مصرف نمایید. چنانچه در مورد مدت زمان نگهداری شك داشتید، آن را دور بریزید.
3- اگر جواب (الف) را انتخاب نمودهاید و به آن عمل میكنید، به خودتان 2 امتیاز بدهید. چنانچه جواب (ب) را انتخاب كردهاید، به خودتان 1 امتیاز بدهید. معمولا لولههای رابط (اتصالات)، مجرا و لولههای فاضلاب سینك آشپزخانه كمتر مورد توجه قرار میگیرند، البته آنها باید به طور دورهای و به صورت تمیز و بهداشتی پاكیزه شوند. این عمل میتواند به وسیله یك قاشق چایخوری (5 میلیلیتر) محلول سفید كننده كلرین در 1 لیتر آب انجام شود. همچنین میتوان از یك محلول تجاری تمیز كننده آشپزخانه كه شامل دستورالعمل مصرف است، نیز استفاده نمود. ذرات مواد غذایی باعث گرفتگی مجرا و لولههای فاضلاب سینك میشوند كه در این صورت در حضور رطوبت، محیط مناسبی برای رشد باكتریها ایجاد خواهد شد.
4- در صورت انتخاب جواب (د) به خودتان 2 امتیاز بدهید. ایمنترین عمل شستشو به وسیله صابون و آب گرم و سپس ضدعفونی كردن به وسیله یك محلول سفید كننده رقیق میباشد. اگر شما جواب (الف) را انتخاب كردهاید، یك قاعده مهم ایمنی مواد غذایی را نقض نمودهاید. هرگز اجازه ندهید گوشت قرمز، مرغ و ماهی خام در تماس با سایر مواد غذایی قرار گیرند. انتخاب جواب (ب) نیز نادرست میباشد. هرگز شستشوی نامناسب مانند استفاده از یك پارچه مرطوب نمیتواند سبب برطرف كردن باكتریها شود. جواب (ج) یعنی شستشوی تنها با آب گرم و صابون نیز نمیتواند كافی باشد.
برای جلوگیری از انتقال آلودگی از یك تخته برش به سایر مواد غذایی، FDA توصیههای زیر را اعلام مینماید:
از یك تخته برش صاف ساخته شده از چوب درخت افرای سخت و یا یك تخته برش پلاستیكی صاف فاقد منفذ كه بتواند به آسانی پاكیزه و تمیز شود، استفاده نمایید، البته باید فاقد تركخوردگی، شكاف و درز باشد.
تخته برش را با آب گرم، صابون و یك برس تمیز كننده كه باعث برطرف كردن ذرات مواد غذایی میشود، بشویید. ضدعفونی تخته برش را میتوان با قرار دادن آن در یك ماشین ظرفشویی و یا آبكشی در یك محلول 1 قاشق چایخوری از سفید كننده كلرین در 1 لیتر آب انجام داد.
بعد از استفاده از تخته برش برای گوشت، مرغ و ماهی خام و قبل از استفاده از آن برای مواد غذایی آماده مصرف، باید تخته برش را ضدعفونی نمایید.
همچنین میتوان از 2 تخته برش استفاده كرد، یكی برای مواد غذایی قابل پخت مانند گوشت قرمز، مرغ و ماهی خام و دیگری فقط برای مواد غذایی آماده خوردن مانند نان، میوه تازه و گوشتهای پخته شده.
5- در صورتی كه جواب (ب) یا (ج) را انتخاب نمودهاید، به خودتان 2 امتیاز بدهید. گوشت چرخكرده گاو باید تا زمانی پخته شود كه دمای قسمت درونی آن به 160 درجه فارنهایت برسد، لذا برای این كار باید از یك ترمومتر حساس استفاده نمایید؛ زیرا ممكن است سطح بعضی از گوشتهای چرخكرده در فرآیند پخت، قهوهای شود، اما دمای بخش درونی آنها به دمای ایمن نرسد. از طرف دیگر، برخی گوشتهای چرخكرده كه فورا در دمای حدود 160 درجه فارنهایت (و یا حدود
70 درجه سانتیگراد) پخته میشوند، شاید رنگ صورتی خود را حفظ كنند، بنابراین رنگ گوشت نمیتواند معیاری برای ایمن بودن مصرف باشد. چنانچه گوشت چرخكرده پخته شده خود را از بیرون تهیه مینمایید، توجه كنید گوشت به طور كامل پخته شده باشد. دمای ایمن برای سایر مواد غذایی عبارت است از:
گوشت كبابی گوساله، گوسفند و گاو، همچنین استیك و قیمه قیمه آنها باید در دمای 145 درجه فارنهایت (63 درجه سانتیگراد) پخته شود و اگر در دمای 160 درجه فارنهایت
(70 درجه سانتیگراد) پخته شود، مناسب میباشد.
گوشت چرخكرده گوساله، گاو و گوسفند در دمای 160 درجه فارنهایت (70 درجه سانتیگراد)
مرغ در دمای 165 درجه فارنهایت(74 درجه سانتیگراد)
ماهی در دمای 145 درجه فارنهایت(63 درجه سانتیگراد)
6- اگر جواب (د) یعنی خوردن محصولات پخته شده را انتخاب كردهاید، به خودتان
2 امتیاز بدهید. پختن تخممرغ یا محصولات غذایی حاوی تخممرغ در دمای 160 درجه فارنهایت، باكتریها را خواهد كشت. اگر شما جواب (الف) یا (ب) را انتخاب نمودهاید، خود را در مقابل یك ریسك خطرناك بیماری قرار دادهاید، بدین ترتیب كه سالمونلا (كه یك باكتری حاضر در پوست تخممرغ است) میتواند از طریق خوردن تخممرغ خام وارد بدن شود و شما را بیمار كند. سایر مواد غذایی حاوی تخممرغ از جمله غذاهای تولید خانگی (مانند بستنی، كیك كرهای، مایونز و ...) میتوانند دارای سالمونلا باشند. و خطر ابتلا به بیماریها را افزایش دهند. البته همتای تجاری مواد غذایی كه در بالا نام برده شده، به دلیل اینكه معمولا با استفاده از تخممرغ پاستوریزه شده و یا تخممرغهایی كه در دمای معین حرارت دیدهاند (كه سبب كشتن باكتریها میشود) تهیه شدهاند، برای مصرف ایمن هستند. همچنین این مواد غذایی تجاری ممكن است حاوی یك ماده اسیدی مانند سركه باشند كه باعث كشتن باكتریها میشود. البته بهترین زمان برای تست كیك حتی در صورتی كه خمیر تهیه شده برای كیك، حاوی تخممرغ پاستوریزه باشد، زمانی است كه عمل پخت بر روی خمیر انجام شده باشد، لذا جواب (ج) نادرست است، زیرا تست خمیر تجاری نپخته نمیتواند یك امتیاز هم نصیب شما نماید.
برخی از راهنماییهای دیگر در مورد اطمینان از ایمن بودن تخممرغ عبارتند از:
فقط تخممرغهایی را كه در یخچال مغازه قرار دارند خریداری نمایید و خودتان نیز آنها را تا زمان پختن و مصرف حتما در یخچال نگهداری كنید.
تخممرغها را به طور كامل بپزید، به طوری كه سفیده و زرده آنها كاملا سفت و پخته شوند و از حالت شل بودن خارج شوند. همچنین در صورت مخلوط كردن سفیده و زرده به هنگام پخت باید به گونهای عمل شود كه حالت مایع بودن آنها آشكار نباشد.
غذاهایی را كه حاوی تخممرغ هستند در دمای 160 درجه فارنهایت پخت نمایید.
چنانچه غذای خانگی حاوی تخممرغ مانند بستنی و یا اِگ ناگ درست میكنید، ابتدا مخلوط شیر و تخممرغ را تا دمای 160 درجه فارنهایت به صورت ملایم حرارت دهید. سپس سایر تركیبات را اضافه نمایید.
7- چنانچه جواب (ج) یا (د) را انتخاب نمودهاید، 2 امتیاز دریافت میكنید و اگر جواب (ب) را انتخاب كردهاید 1 امتیاز برای خودتان در نظر بگیرید. سفید كنندههای تجاری مانند وایتكس بهترین مواد بهداشتی برای آشپزخانه هستند، به شرط آنكه براساس دستورالعمل رقیق شده باشند. این مواد در پاك كردن آشپزخانه از باكتریها بسیار موثر هستند، استفاده از آب داغ (گرم) و صابون برای تمیز كردن (بهداشتی نمودن) آشپزخانه مؤثر است، اگرچه نمیتواند تمام باكتریها را از بین ببرد. استفاده از آب تنها در تمیز كردن آشپزخانه ممكن است كثیفی ظاهری را از بین ببرد، اما در از بین بردن باكتریها نقش ندارد.
باكتریها میتوانند در حولههای آشپزخانه (دستگیرهها)، اسفنجها و پارچههایی كه در تمیزی آشپزخانه به كار میروند، زندگی كنند، به همین دلیل باید حولهها و پارچههای آشپزخانه را قبل از استفاده مجدد آنها، شستشو داد و یا از حولههای كاغذی (دستمال كاغذی) برای پاكیزه كردن آشپزخانه استفاده نمود و سپس آنها را دور ریخت. اسفنجها را باید هر چند هفته یكبار عوض نمود.
8- جواب (الف) صحیح است. با انتخاب آن، به خودتان 2 امتیاز بدهید.
باقیمانده غذاها در ظروف كمك میكند كه باكتریها به غذای مورد نظر خود برای رشد و تكثیر دسترسی پیدا كنند، البته چنانچه بشقابها و ظروف را با دست بشویید، بهتر از آن است كه آنها را طی 2 ساعت شستشو نمایید. همچنین بهتر است ظروف را بعد از شستشو خشك كنید تا اینكه آنها با داشتن رطوبت نگهداری شوند.
9- جواب (ج) تنها پاسخ درست است، لذا 2 امتیاز برای خودتان در نظر بگیرید. شستن دستها با آب گرم و صابون برای 20 ثانیه قبل و بعد از دست زدن به مواد غذایی به ویژه گوشت خام، مرغ و ماهی باید انجام شود. اگر دست شما دارای زخم و یا بریدگی است باید قبل از دست زدن به مواد غذایی دست خود را با باند و یا دستكش پلاستیكی بپوشانید. همچنین باید اغلب دستكشها را به دقت شستشو دهید، زیرا دستكشها میتوانند محل رشد و تكثیر باكتریها نیز باشند.
10- اگر جواب (ب) یا (ج) را انتخاب نمودهاید، 2 امتیاز برای خودتان در نظر بگیرید. متخصصین ایمنی مواد غذایی پیشنهاد میكنند عمل دیفراست مواد غذایی باید در یخچال و یا ماكروویو انجام شود. همچنین آنان معتقدند این عمل را میتوان با قرار دادن ماده غذایی منجمد در یك كیسه پلاستیكی ضدآب و گذاشتن این كیسه در ظرف آب سرد كه آب آن هر 30 دقیقه عوض میشود، انجام داد. آب را باید هر 30 دقیقه یك بار عوض كرد تا اطمینان داشته باشید ماده غذایی شما سرد مانده است، زیرا یك فاكتور مهم برای رشد آهسته باكتریها آن است كه قسمت بیرونی ماده غذایی كاملا از حالت انجماد خارج شود، ولی قسمت داخلی آن هنوز در حال دیفراست باشد. این حالت سبب میشود كه باكتریها بتوانند در سطح خارجی ماده غذایی رشد نمایند. دیفراست تدریجی در یخچال بهترین كار است، زیرا این عمل كمك میكند كیفیت ماده غذایی دیفراست شده حفظ شود.
وقتی برای دیفراست ماده غذایی از مایكروویو استفاده میكنید، باید به دستورالعمل مربوطه توجه نمایید. همچنین باید حدود 2 اینچ یا 5 سانتیمتر فاصله بین ماده غذایی و اطراف (كنارههای) مایكروویو خالی باشد تا اجازه دهد حرارت در مایكروویو چرخش نماید. قطعات كوچكتر مواد غذایی سریعتر از قطعات بزرگتر دیفراست میشوند. توجه داشته باشید كه مواد غذایی دیفراست شده در مایكروویو باید سریعا پخته شوند.
نباید گوشت، مرغ و ماهی خام و محصولات آنها را كه منجمد هستند، بدون قرار دادن در آب سرد، در سطح آشپزخانه و یا سینك ظرفشویی دیفراست نمود، زیرا باكتریها سریعا در دمای اتاق تكثیر میشوند. ضمنا چنانچه ماده غذایی (مانند گوشت، مرغ و ماهی) را در تركیبی (مانند سركه، آبلیمو، ماست، پیاز و ...) قرار میدهید، باید آن را در یخچال نگهداری كنید و هرگز در پیشخوان آشپزخانه قرار ندهید. ضمنا باید تركیب را بعد از مصرف ماده غذایی دور بریزید، زیرا میتواند حاوی باكتری باشد.
11- جوابهای (الف) و (ب) انتخابهای درست هستند، لذا هر كدام را انتخاب كردهاید، به خودتان 2 امتیاز بدهید. اگر قصد خرید غذاهای دریایی از جمله ماهی یا میگوی تازه دارید، آنها را فقط از فروشگاههای معتبر كه ماهی یا غذاهای دریایی را در یخچال و یا یخ نگهداری میكنند، خریداری كنید.
وقتی غذاهای دریایی از جمله ماهی یا میگو میخرید، آنها را فورا در یخ، یخچال و یا فریزر قرار دهید.
سایر توصیهها برای انتخاب ایمن غذاهای دریایی عبارتند از:
اگر ماهی، میگو و یا سایر غذاهای دریایی را به صورت تازه خریداری مینمایید، از تماس آنها با سایر مواد غذایی جلوگیری كنید.
اگر بسته ماهی، میگو و یا سایر غذاهای دریایی منجمد شده باز، پاره یا له شده بود، از خریدن آنها خودداری نمایید. علایم یخزدگی (برفك) و یا كریستالهای یخ را بر روی غذاهای دریایی منجمد بررسی كنید. اینها علایمی هستند كه نشان میدهند به مدت طولانی نگهداری و یا دوباره منجمد شدهاند.
چنانچه قصد دارید غذاهای دریایی، گوشت قرمز و یا مرغ را دو روز بعد از خرید مصرف نمایید، آنها را در سردترین قسمت یخچال نگهداری كنید. در غیر این صورت و چنانچه بخواهید به مدت طولانی آنها را نگهدارید، باید در پوشش محكم و ضد رطوبت مانند كیسه فریزر قرار دهید و سپس در فریزر جاسازی نمایید.
12- اگر تحت درمان برای هر یك از بیماریهایی كه اشاره شد هستید، باید از خوردن غذاهای دریایی خام خودداری نمایید، لذا 2 امتیاز به خودتان بدهید. افرادی كه به یكی از این بیماریها و یا شرایط آن مبتلا هستند، باید در این مورد بسیار دقت نمایند، زیرا این بیماریها و یا داروهایی كه میخورند، میتواند آنها را در موقعیت بیماری جدی و یا مرگ ناشی از آلوده شدن غذاهای دریایی قرار دهد. این شرایط عبارتند از:
بیماران كبدی ناشی از مصرف بیش از حد مشروبات الكلی، هپاتیت ویروسی یا علل دیگر، هموكروماتوسیس و اختلالات آهن، دیابتیها، مشكلات معده مانند عمل جراحی معده و یا تولید مقدار كم اسید معده، سرطان، اختلالات سیستم ایمنی مانند ایدز (HIV) و استفاده طولانی مدت از استروئیدها برای آسم و التهاب مفاصل (آرتریت).
افرادی كه دارای یكی از این بیماریها باشند، تنها باید غذاهای دریایی را كه به طور كامل پخته شدهاند، مصرف نمایند.
امتیازات:
24 امتیاز: درباره ایمنی غذاهای مصرف شده در منزل احساس اطمینان نمایید، زیرا شما تمامی موارد ایمنی غذایی را كه در این آزمون آمده است رعایت میكنید.
12 تا 23 امتیاز: در صورتی كه امتیاز شما بین 12 تا 23 باشد، باید عملیات ایمنی مواد غذایی در منزل را دوباره مطالعه نمایید، زیرا برخی از قواعد كلیدی ایمنی مواد غذایی را رعایت نمیكنید.
11 امتیاز یا پایینتر: چنانچه امتیاز شما 11 یا كمتر از آن باشد، باید فورا مراحل نگهداری، آماده سازی و تكنیكهای پختن مواد غذایی را آموزش ببینید. عملیات جاری در رابطه با ایمنی غذا در منزل، شما و سایر اعضاء خانواده را در معرض خطرهای ناشی از مصرف غذاهای آلوده قرار میدهند.