راه‌های پیشگیری از بیات شدن نان در منزل
همانطور كه می‌دانیم فرهنگ صحیح تهیه و مصرف نان، شامل خرید متناسب و مناسب (با تاكید بر اینكه نان‌های سبوس‌دار مثل نان سنگك، بهترین نوع نان و نان‌های سفید، كم خاصیت‌تر از انواع دیگر نان هستند)، خنك كردن نان قبل از بسته‌بندی، بسته‌بندی نان در بسته‌های مناسب، نگهداری نان در منزل به طریقه صحیح و... می‌باشد كه متاسفانه در این رابطه، برنامه آموزشی كمتری برای عموم مردم وجود داشته و این امر دولت و مردم را دچار مخاطره كرده است. اگر طی فرآیندهای آماده‌سازی خمیر و پخت، دما و فعالیت آنزیمی تنظیم و كنترل شده باشد، از بیات شدن نان جلوگیری می‌شود.
بیات شدن نان
بیات شدن، تغییرات ناخواسته و نامطلوبی است كه بین زمان تولید و مصرف نان اتفاق می‌افتد و این تغییرات در دو قسمت پوسته و بافت داخلی نان ایجاد می‌شود. نظر به اینكه عوامل مختلفی در بیات شدن نان موثر می‌باشند، ولی قسمت عمده آنها به دست اندركاران تولید تا مصرف گندم، آرد و نان ارتباط دارد. در این مقاله بیشتر سعی شده به مردم كه مصرف‌كننده اصلی هستند آموزش چگونگی خرید، نگهداری و مصرف نان ارائه گردد.
چگونگی خرید، انتقال و نگهداری نان در منزل
جوانان حداقل 40-30 سال پیش نیز به خاطر دارند كه نان مورد نیاز، به صورت روزانه خریداری می‌شد و حتی بعضی از خانواده‌ها روزانه دو بار نان می‌خریدند (نان صبح و نان شب)، اما امروزه با افزایش جمعیت و سرعت روز افزون زندگی شهری، نه تنها زمان خرید دوبار نان در روز وجود ندارد، بلكه خرید نان روزانه نیز به فراموشی سپرده شده است، چرا كه اكثر خانواده‌ها با توجه به صفوف طولانی نانوایی، نان را برای چند روز خریداری می‌كنند كه این امر خود اشتباه است. در گذشته، وسیله حمل نان فقط سفره‌های پارچه‌ای بود و مردم عملا نان را پس از خنك كردن داخل این سفره‌ها قرار می‌دادند و به منزل می‌بردند، اما امروزه با افزایش كیسه‌های پلاستیكی، نان خریداری شده، بلافاصله داخل این كیسه‌ها قرار می‌گیرد و به دلیل تجمع بیش از حد بخار نان در كیسه، سرعت بیات شدن آن افزایش می‌یابد. تا دیروز نان به محض رسیدن به منزل مصرف می‌گردید و یا به جهت نیاز به نگهداری طولانی، در سفره‌های مخصوص پارچه‌ای و یا ظروف مسی نگهداری می‌شد، اما امروزه نان نیمه بیات شده كه به منزل می‌رسد یا بلافاصله با همان كیسه پلاستیكی داخل یخچال قرار داده می‌شود و یا در ظروف پلاستیكی معروف به جا نانی قرار می‌گیرد كه هر دو عمل، باعث بیات شدن كامل نان می‌گردند و همه می‌دانیم به سر نان بیات شده چه می‌آید. پس با تغییرات ایجاد شده در شیوه زندگی، سعی كنیم به اندازه نیاز و درست خریداری و مصرف كنیم، یعنی نانی بخریم كه:
1- سالم باشد (خصوصیات نان سالم عبارت است از: الف- از رنگ و بوی خوبی برخوردار بوده و اشتهاآور باشد. ب- به راحتی تكه شود و در هنگام تكه كردن كش نیاید. ج- در هنگام جویدن باعث خستگی دهان نشود. د- پس از خوردن برای دستگاه گوارش مشكلی ایجاد نكند، یعنی باعث ترش كردن، نفخ معده و... نشود).
2- نان فاقد جوش‌شیرین باشد، چرا كه استفاده از جوش‌شیرین سبب بدبو، بدطعم، بدرنگ شدن و ایجاد ضایعات در نان می‌شود.
3- نان را به اندازه بخریم، چرا كه خرید نان مازاد بر نیاز روزانه، یكی از علل افزایش ضایعات نان است (مصرف نان روزانه هر فرد در كشور ما به طور متوسط 320 گرم می‌باشد).
4- پس از خرید، اجازه دهیم نان خنك شود و بخار آن تخلیه گردد.
5- نان را تا حد امكان در سفره پارچه‌ای حمل نماییم.
6- در صورتی كه نان خریداری شده بیش از نیاز یك وعده باشد، مابقی آن را به قطعات كوچك تقسیم كنید و در كیسه‌های مخصوص فریزر به اندازه هر وعده قرار داده و به گونه‌ای كه منفذی نداشته باشد، آن را در فریزر قرار دهید.
7- یك ربع تا بیست دقیقه قبل از مصرف، نان فریز شده را بیرون بیاورید و در معرض هوا قرار دهید تا قابل مصرف گردد.
قطعا با رعایت موارد مذكور، بخشی از ضایعات نان خانوار كاهش خواهد یافت.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند كه محصولاتی مانند انواع نان در شرایط محیطی و درجه حرارت خنك آشپزخانه (دمای بین 21 تا 35 درجه سانتیگراد كه بهترین محدوده دمایی برای ذخیره نان می‌باشد) می‌توانند برای مدت كوتاه و مناسب (2 تا 3 روز) نگهداری شوند و این در حالی است كه نگهداری در شرایط یخچال (در محیط سردتر از معمول) به بیات شدن سریع‌تر محصول كمك خواهد نمود (دمای بین 5/6- تا 10+ درجه سانتیگراد منجر به افزایش سرعت سفت شدن بافت داخلی نان می‌گردد).
تجربه و تحقیق نشان داده است كه نگهداری در فریزر، مناسب‌ترین روش برای نگهداری فرآورده‌های نانوایی می‌باشد. قاعده كلی این است كه محصولات قابل فریز شدن (مانند نان) هر چه سریع‌تر در فریزر قرار گیرند، میزان كاهش كیفیت و آسیب دیدن محصول كمتر بوده و حداكثر تا 3 ماه قابل نگهداری خواهند بود (دمای بین صفر تا 5/6- درجه سانتیگراد اثر بیات‌شدگی به اندازه یك روز بر نان داشته و در دمای كمتر از 5/6- درجه سانتیگراد، تمامی عوامل موثر بر بیات شدن نان، برای مدت نامحدودی متوقف خواهند شد).
شرایط نگهداری نان در فریزر
برای نگهداری نان در فریزر لازم است نان خریداری شده كاملا خنك شود، به قطعات كوچك و مناسب تقسیم گردد و پس از قرار دادن در كیسه‌های پلاستیكی مناسب در حداقل زمان ممكن به فریزر انتقال یابد. برای مصرف نیز مقدار مورد نیاز را از بسته خارج كنید و برای خروج از حالت انجماد در بسته پلاستیكی و در محیط اتاق یا آشپزخانه قرار دهید. بهتر است درب بسته نان به صورت باز باشد تا رطوبت محتوی بسته اجازه خروج داشته باشد.
اگر نان قبل از بسته‌بندی خنك نشود، به دلیل تعریق رطوبت موجود در نان، پوسته نان بسته‌بندی شده حالت خیس و مرطوب به خود می‌گیرد و محیطی مناسب برای رشد كپك ایجاد خواهد شد. علاوه بر این باعث بیات شدن زودرس، افزایش ضایعات نان و ایجاد بیماری گوارشی می‌گردد.
در فرآیند انجماد همیشه توصیه می‌گردد اگر قطعه نان خیلی بزرگ نباشد، تا حد امكان به صورت كامل (برش نخورده) منجمد گردد، چون در این حالت قابلیت حفظ طعم و بو افزایش می‌یابد.
زمانی كه قطعات كامل یا بریده شده نان در بسته‌های پلاستیكی برای فریز كردن آماده می‌شوند، خارج نمودن هوای موجود در كیسه یا بسته مربوط به نگهداری نان، روند بیات شدن و همچنین تشكیل كریستال‌های یخ را كاهش می‌دهد و طبیعی است كه نان نگهداری شده پس از خروج از حالت انجماد، شادابی بافت و مزه خود را بیشتر حفظ خواهد نمود.
چگونه به وسیله فر یا مایكروویو نان را از حالت انجماد خارج نماییم؟
الف) خروج از انجماد در فر:
در موارد ضروری و نیاز فوری می‌توان نان فریز شده را از بسته‌بندی خارج نمود و برای گرم شدن، آن را مستقیما در فر قرار داد كه طبیعی است در این حالت، نان خشك‌تر از حالت طبیعی خواهد بود، ولی برای این امر لازم است ابتدا نان از بسته پلاستیكی خارج شده و به طور كامل در یك لفاف آلومینیومی پیچیده شود و سپس در فر با دمای 175 درجه سانتیگراد، برای مدت حدود 10 تا 20 دقیقه (بسته به حجم قطعه نان) قرار بگیرد.
ب) خروج از انجماد در مایكروویو:
خروج از انجماد نان با بهره‌گیری از مایكروویو نیز میسر است كه در این حالت، به دلیل انتقال مولكول‌های آب، خروج از انجماد صورت می‌گیرد و با توجه به زمان‌های انتخابی كنترل شده، می‌توان نانی بسیار ترد، نرم و یا مرطوب و بعضا خمیری و لاستیكی به دست آورد.
